Khu danh thắng chùa Bà
Đanh- núi Ngọc thuộc địa phận thôn Đanh Xá, xã Ngọc Sơn, huyện Kim Bảng, tỉnh
Hà Nam. Đây là điểm tham quan nổi tiếng, lâu đời gắn với câu thành ngữ quen
thuộc “Vắng như chùa Bà Đanh”.
Chùa Bà Đanh là một trong những ngôi chùa cổ kính và có
phong cảnh đẹp nhất của tỉnh Hà Nam. Bước chân vào chùa, du khách như được lạc
vào một thế giới khác, yên bình, thanh tịnh, tạm quên đi những lo toan của cuộc
sống thường nhật... Theo lời kể của các cụ trong làng, sự vắng vẻ, tĩnh lặng
này của chùa một phần là do trước đây chùa nằm ở xa khu dân cư, ba mặt là sông, chỉ có lối vào là đường
rừng rậm nhưng lại có nhiều thú dữ. Cách duy nhất an toàn để vào chùa là chèo thuyền qua sông Đáy, nhưng vì
bất tiện nên người đến chùa rất thưa thớt. Ngày nay, đường đi đã thuận lợi hơn
nhiều nên khách tham quan đã không còn vắng vẻ như xưa.
Chùa Bà Đanh
có tên chữ là Bảo Sơn Tự, được Bộ Văn hóa thông tin xếp hạng là di tích danh thắng
cấp quốc gia vào ngày 20/7/1994. Năm 2009, chùa Bà Đanh- núi Ngọc được công
nhận là điểm du lịch. Cũng như các ngôi chùa khác, chùa Bà Đanh thờ tiền thần
hậu Phật, kết hợp dung hòa giữa Phật giáo với tín ngưỡng dân gian. Thờ Bà Đanh
là vị thần mưa, Duệ hiệu là Pháp Vũ nhuận hòa phong trong hệ thần Tứ pháp cầu
mong mưa thuận gió hòa, phong đăng hỏa cốc.
Chùa quay mặt hướng nam ra mạn sông Đáy. Phía ngoài cùng
giáp với đường đi và gần bờ sông là cổng tam quan chùa. Tam quan có ba gian và
hai tầng. Tầng trên có hai lớp mái được lợp bằng ngói nam, xung quanh sàn gỗ
hàng lan can và những chấn song con tiện. Tầng này sử dụng làm gác chuông. Ba
gian dưới có hệ thống cánh cửa bằng gỗ lim. Phía ngoài cửa hai bên là hai cột
đồng trụ được xây dựng nhô hẳn ra. Trên nóc Tam quan đắp một đôi rồng chầu vào
giữa. Hai bên cổng chính là 2 chiếc cổng nhỏ có 8 mái. Cửa phía trên lượn cong hình bán nguyệt. Ngày
thường khách ra vào lễ chủ yếu đi bằng cửa phụ, chỉ khi nào nhà chùa có đại lễ
thì cửa chính ở giữa mới được mở. Chùa bao gồm 40 gian được xây dựng liền kề
với nhau. Qua cổng tam quan là khu vườn hoa, sân lát gạch, hai dãy hành lang
hai bên. Nhà bái đường gồm 5 gian, nhà trung đường cũng gồm 5 gian. Nhà thượng
điện có 3 gian, hai bên xây tường bao, phía trước là hệ thống cửa gỗ lim. Nằm ở
phía tây khu chùa là khu nhà ngang gồm 5 gian, trong đó có 3 gian làm nơi thờ
các vị sư tổ đã trụ trì ở đây. Phía đông chùa là phủ thờ Mẫu nằm sát với dãy
trung đường.
Điểm nhấn của kiến trúc chùa Bà Đanh tập trung ở toà Bái
đường. Đây là lớp kiến trúc mang đậm tính cổ truyền dân tộc, được thể hiện ở
sáu bộ vì rất đặc sắc và độc đáo. Trên tất cả các vì kèo đều chạm khắc cả hai
mặt, riêng 2 vì kèo đầu hồi chạm khắc một mặt, một mặt áp tường. Các đề tài
chạm khắc trên các vì kèo không có hình bóng con người mà chủ yếu là động thực
vật kết hợp với nhau thành những đề tài, những mẫu hình khá hoàn chỉnh. Ngoài
rồng được sáng tạo trên cơ sở tưởng tượng, còn các động thực vật thể hiện ở đây
đều lấy từ cuộc sống đưa vào trong nghệ thuật. Đây chính là sự hoà nhập của đất
trời, của thiên nhiên và cuộc sống. Đặc biệt, trong hậu cung của chùa có ngai
thờ và tượng Đức Bà. Tượng
được tạc theo tư thế toạ thiền trên chiếc ngai đen bóng với khuôn mặt đẹp, hiền
từ, đầy nữ tính, gần gũi và thân thiết, không mang dáng vẻ siêu thoát, thần bí
như các tượng Phật khác. Sự hài hoà giữa pho tượng và chiếc ngai tạo nên vẻ hấp
dẫn của nghệ thuật điêu khắc chùa Bà Đanh.
Hàng năm, nhân dân làng Đanh tổ chức
lễ hội chùa Bà Đanh, diễn ra vào tháng 2 âm lịch để tri ân Đức Thánh Bà Pháp Vũ
và cảm tạ ân đức các vị thần phật đã phù trợ, cầu mong một năm bình an, mưa thuận
gió hòa, quốc thái dân an. Cùng với các nghi lễ trang nghiêm như rước nước,
rước kiệu Đức Bà...các trò chơi trong hội cũng được nhân dân và nhiều du khách
tham gia: chọi gà, kéo co, đua thuyền, cờ tướng, diễn các tích chèo cổ, hát các
làn điệu dân ca. Đây là một lễ hội vùng rất đặc sắc, thu hút đông đảo người dân
tham gia. Lễ hội chùa Bà Đanh đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận
là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia vào tháng 2 năm 2019.
Đến với chùa
Bà Đanh, du khách không chỉ được chiêm bái tín ngưỡng tôn giáo, mà còn được thả
hồn vào một thế giới thanh bình của thiên nhiên, cây cối. Chùa có diện tích gần
10ha, bao quanh khuôn viên chùa là những tán cây rậm rạp, xanh tươi. Ngay trước
cửa chùa, bên dưới là bến nước, bên trên là cây đa cổ thụ với những tán lá sum
suê. Bước chân vào cửa chùa, du khách sẽ được chiêm ngưỡng rất nhiều loài hoa
lạ trồng trong các chậu cây ở sân gạch. Trong chùa còn có khu vườn rộng rãi
trồng đủ các loại hoa trái bốn mùa. Bên cạnh phủ thờ Mẫu là cây đào tiên sai
trĩu quả. Phía Tây của chùa là núi Ngọc đang soi mình xuống dòng sông Đáy thơ
mộng. Trên núi có rất nhiều khối đá muôn hình muôn vẻ nhô ra,
lõm vào rất kỳ thú cùng thảm thực vật phong phú. Đặc biệt ở đây có cây si già
cổ thụ mà các nhà khoa học vẫn chưa xác định được độ tuổi. Đứng trên đỉnh núi,
du khách sẽ có cảm giác như được tách biệt khỏi sự ồn ào náo nhiệt của cuộc
sống thường ngày, để hòa mình vào sự yên tĩnh và thuần khiết của thiên nhiên,
của cỏ cây, non nước mây trời. Những năm gần đây, chùa Bà Đanh đã trở thành một
trong những địa điểm hấp dẫn để các bạn trẻ lựa chọn chụp ảnh cưới, ảnh kỷ
yếu....
Chùa Bà Đanh nằm trên tuyến du lịch
Đền Trúc, Ngũ Động Sơn- Khu du lịch Tam Chúc. Hiện nay khu du lịch Tam Chúc thu
hút được lượng khách rất lớn trên cả nước, nhiều du khách đến tham quan chùa
Tam Chúc cũng có nhu cầu ghé thăm ngôi chùa Bà Đanh nổi tiếng, nhất là vào những
dịp đầu xuân năm mới. Với kiến trúc cổ kính, phong cảnh nên thơ, thanh bình,
cùng sự linh thiêng của Đức Thánh Bà, chùa Bà Đanh chắc chắn sẽ trở thành một
trong những điểm tham quan hút khách của tỉnh Hà Nam nói chung và huyện Kim
Bảng nói riêng trong thời gian tới./.