Năm nay, Giải vật mùa Xuân thượng võ kết hợp với Lễ hội Vật võ Liễu Đôi do Sở VH,TT&DL phối hợp với UBND huyện Thanh Liêm dự kiến tổ chức từ ngày mùng 4 – 6 tháng Giêng. Tuy nhiên, do dịch bệnh Covid-19 diễn biến phức tạp, giải thi đấu cũng như hội vật đã phải dừng lại.

Đấu vật là một môn thể thao có từ xa xưa. Người học ngoài rèn luyện thể lực, đua tài còn để chế ngự thiên nhiên và khi có giặc xông pha trận mạc giữ nước. Trải qua thời gian, đấu vật mãi lưu truyền trong dân gian trở thành một trò chơi mang tính cổ truyền trong các lễ hội làng.

Ở Hà Nam, đấu vật lưu truyền trong rất nhiều hội làng, nhưng hiện nay còn 4 lễ hội vẫn giữ được và nổi tiếng xa gần là Lễ hội Liễu Đôi (Liêm Túc, Thanh Liêm), Lễ hội làng Phúc Châu (Hợp Lý, Lý Nhân), Lễ hội làng Vũ (Vũ Bản, Bình Lục), Lễ hội làng Phương Lâm (Đồng Hóa, Kim Bảng). Các lễ hội đều tưởng nhớ thành hoàng làng – những ông tổ vật võ đã có công với dân, với nước và đề cao tinh thần thượng võ – đề cao những con người có khí phách và lòng hào hiệp.

Keo vật thờ của các lão đô huyện Bình Lục tại Giải vật mùa Xuân thượng võ năm 2016. Ảnh tư liệu

Lễ hội Vật võ Liễu Đôi được tổ chức vào ngày mùng 5 tháng Giêng âm lịch hằng năm. Lễ hội được tổ chức để ghi nhớ công ơn của chàng trai họ Đoàn giỏi võ, có sức khỏe phi thường, có công đánh giặc cứu nước được nhân dân tôn làm Thánh họ Đoàn. Lễ hội vẫn giữ được những lệ cổ, như nổi trống chiêng, đốt lửa, vật năm keo trai rốt… trình làng lễ thánh. 

Ông tổ của lò vật Phúc Châu tương truyền có biệt hiệu là Đô Hồ nhà Trấu. Ông có công truyền dạy môn vật cho trai tráng trong làng. Hằng năm, từ ngày 14 – 16 tháng Giêng dân làng lại tưng bừng mở hội tưởng niệm đức thánh tổ và tổ chức đấu vật mùa xuân. Từ lễ hội làng, nhiều đô vật đã đi thi đấu trong ngoài tỉnh, giành những giải thưởng làm rạng danh đất Phúc Châu, đưa Phúc Châu trở thành lò vật nổi tiếng miền Bắc. Từ bao đời nay, người dân Phúc Châu vẫn yêu thích môn đấu vật, một môn thể thao giúp con người rèn luyện ý chí, tăng cường thể lực góp phần phát triển kinh tế, giữ gìn an ninh trật tự và làm phong phú thêm đời sống tinh thần.

Hội vật làng Vũ được tổ chức hằng năm trên sới vật trước phủ Vũ – nơi thờ công chúa Thiềm Hoa thời Lý – người có công khai canh lập ấp nơi đây. Ngoài phần nghi lễ kính cẩn, tôn nghiêm, người dân còn diễn lại những trò chơi độc đáo, những sinh hoạt văn hóa dân gian không nơi nào có được, đó là tục chen cầu, vật lễ và tục tranh dom cướp vàng… Hiện nay, chỉ còn nghi thức vật lễ và hội vật còn được duy trì nhằm giữ lại những nét đẹp văn hóa dân gian cha ông truyền lại. Hội vật phủ Vũ thu hút rất nhiều đô vật trong vùng tham gia. Các đô vật tham gia vừa cầu mong may mắn vừa là màn đọ sức đua tài để chuẩn bị cho Giải vật mùa Xuân thượng võ hằng năm của tỉnh. 
Hội vật làng Phương Lâm là một phần trong lễ hội truyền thống đình Phương Lâm. Đây là môn thể thao truyền thống được dân làng lưu truyền qua nhiều đời nhằm tưởng nhớ ông tổ vật võ của làng là hai anh em song sinh cũng chính là hai trong ba vị thành hoàng của làng là Hoàng Đình Độ và Hoàng Đình Ái. Các ông đã truyền dạy môn vật võ cho dân làng để giúp ích nước nhà khi cần. Hội vật Phương Lâm đã trở thành niềm tự hào của người con nơi đây.

Với phong trào đấu vật sôi nổi đó, cùng với mục đích giữ gìn vốn văn hóa cổ truyền, Giải vật mùa Xuân thượng võ hằng năm được diễn ra vào đầu xuân và là một trong hai giải thể thao truyền thống cấp tỉnh được duy trì từ khi tái lập tỉnh (1997) đến nay. Giải vật mùa Xuân thượng võ hằng năm thu hút rất nhiều đô vật từ các làng có hội vật và các đô vật trong toàn tỉnh tham gia. Giải vật chia nhiều hạng cân thi đấu, đặc biệt có nhiều đô vật lứa tuổi thanh, thiếu niên tham gia. Hầu hết các em đều đến từ các làng còn duy trì được hội vật hoặc cũng là những võ sinh đã tham gia luyện tập nhiều năm nên chất lượng của giải năm nào cũng được đánh giá cao. Bên cạnh nội dung thi đấu vật dân tộc với niêm luật và các đòn thế quy củ, thi đấu vật tự do với kỹ thuật bài bản của các đô vật cũng là nội dung của giải.

Tuy vậy, một đô vật giỏi không chỉ cần khỏe mà còn cần nhanh nhẹn mới có thể ra những đòn miếng bất ngờ hạ đối phương. Những keo vật như vậy luôn nhận được sự cổ vũ nồng nhiệt từ người xem. Nhiều đô vật có những miếng đánh hay, đẹp luôn được khán giả cổ vũ tưng bừng. Bên cạnh các đô vật trẻ, vật lão đô dành cho các đô vật cao tuổi cũng được đưa vào thi đấu tại giải. Các lão đô thường là trụ cột, người truyền dạy vật cho con cháu tại các làng vẫn còn duy trì truyền thống. Họ cũng từng là các đô vật anh tài, là các đô vật từ các lò võ nổi tiếng trên đất Hà Nam xưa. Với hình dáng quắc thước, sự từng trải, họ thi đấu khác hẳn cánh đô vật trẻ. Những miếng vờn, thế đánh ra nhanh, dứt khoát nhưng không mang nặng tính chất thắng thua nên những keo vật đối với họ như biểu diễn, phô diễn những miếng đánh truyền thống, đặc trưng của từng lò võ.

Ngoài thi đấu các hạng cân còn có nội dung múa xe đài dành cho các đô vật có màn xe đài đẹp. Múa xe đài dành cho các đô vật thi đấu nội dung vật dân tộc thể hiện lại các động tác trong lao động sản xuất thường ngày hay cũng có thể là các màn biểu diễn các nghi lễ vật hầu thánh truyền thống của hội làng. 

Vật tại lễ hội vừa là một hình thức hầu thánh sau mới đến đấu vật đua tài tranh giải. Giải vật mùa Xuân thượng võ là một môn thể thao tuân theo luật và điều lệ nhưng tôn trọng truyền thống trước khi diễn ra giải đều có các keo vật thờ do các cụ cao niên của các hội vật truyền thống trình diễn. Điều này đã tăng thêm tinh thần thượng võ của các thí sinh, thi đấu với sức mạnh và sự hào hiệp vốn có của các đô vật. Giải vật mùa Xuân thượng võ vì thế là một giải có uy tín cao, các đô vật cũng như các đơn vị đều tự hào khi giành được thành tích tại giải đấu.

Nguồn: baohanam.com.vn